Potreba za arhitekturom sa svrhom čuvanja i izlaganja umjetnosti, a povremeno i scenskih i muzičkih izvođenja, stara je koliko i samo stvaralaštvo. Od crteža u pećinama Altamira i Asturias u Španiji, do kompleksnih struktura 21. vijeka koje predstavljaju maksimalne zajedničke domete inženjerstva i umjetnika, postoji potreba za oblikovanjem prostora za skladištenje umjetničkih radova i njihovog pregledavanja i katalogiziranja. Predstavljamo pregled modernističkih muzeja i galerija koji su po svom dizajnu vrhunska dostignuća vizuelne umjetnosti, kao i poznatih djela koja čuvaju.

Victory Boogie Woogie, izvor

Muzej savremene umjetnosti Hag / Gemeentemuseum Den Haag

Izgrađen 1935. po projektu holandskog arhitekte Hendrika Petrusa Berlagea, najpoznatiji je po jednoj od najbrojnih svjetskih kolekcija radova Pita Mondrijana, kao i djelima savremenih umjetnika kao što su Edgar Dega, Klod Mone, Pablo Pikaso, Odilon Redon, Egon Šile, Henri Tuluz Lotrek, pa i neoklasicističkog slikara Engra. U Hagu se čuva i posljednje, nezavršeno Mondrijanovo dijelo Victory Boogie Woogie. 

Muzej savremene umjetnosti Hag Thomas Heyes

Džozef Stela, Most u Bruklinu

Umjetnička Galerija Univerziteta Jejl /Yale University Art Gallery

Jedan od pionira modernizma u arhitekturi i stvaralac redovno svrstavan među najveće američke arhitekte Luis Kan (1901-74), poznat po monolitnim i monumentalnim građevinama, ostaje među najuticajnijim arhitektima dvadesetog vijeka. Profesor arhitekture i redovni kritičar na školi arhitekture univerziteta Jejl, Kan je bio majstor prirodnog svijetla kao primarnog načina oblikovanja prostora.

Od svih elemenata prostorije, prozor je najveličanstveniji. Veliki američki pjesnik pita arhitektu: Koje parče sunca ima tvoja građevina? … Koje parče sunca ulazi u sobu? Koji je raspon raspoloženja koje nudi od jutra do večeri, od dana do dana, od godišnjeg doba do godišnjeg doba i kroz godine?

– Luis Kan, The Room, the Street and Human Agreement (1971)

Jejlova galerija je najstarija univerzitetska galerija u Zapadnoj hemisferi koju čini više građevina u kampusu sa kolekcijom od preko 185 000 djela uglavnom italijanskog slikarstva, afričke skulpture i moderne umjetnosti, koji se pretežno čuvaju u modernističkoj galeriji Luisa Kana. Ljepota galerije kao kompleksa više građevina različitih stilova i starosti koje međusobno savršeno komuniciraju, služi kao simbol za raznovrsnost i sveobuhvatnost kolekcije koju posjeduje. Locirana u Nju Hejvenu, Konektikat, galerija takođe posjeduje najveću kolekciju originalnih otisaka američkog pejzažnog fotografa Roberta Adamsa.

Galerija i Luis Kan unutar nje 1953. Fotografije Bruce Buck (NY Times) / ArchDaily

Unutrašnjost galerije, izvor

Jejl centar za britansku umjetnost / Yale Center for British Art

Osim već pomenute kolekcije u galeriji, Jejl posjeduje i najveću kolekciju britanske umjetnosti van Ujedinjenog Kraljevstva koja uključuje djela od elizabetanskog perioda naovamo. Takođe projekat Luisa Kana, nalazi se preko puta univerzitetske galerije i sadrži djela Pitera Pola Rubensa, Vilijama Tarnera , Džejmsa Simora i drugih.

Jejl centar za britansku umjetnost, izvor

Kimbel muzej umjetnosti/ Kimbell Art Museum

Lociran u Fort Vortu, Teksas, Kimbel je treće djelo Luisa Kana na listi i smatra se jednim od najvažnijih primera moderne arhitekture. Građevina paviljona Renca Pjana, nekadašnjeg suradnika Luisa Kana, otvorena je za javnost 2013. Muzej Kimbel je imenovan za „najbolju američku građevinu druge polovine 20. vijeka“ od strane Roberta Kembela, dobitnika Pulicerove nagrade za kritiku, i sadrži oko 350 umjetničkih djela kao i biblioteku sa približno 59 000 naslova. Muzej takođe posjeduje prvu Mikalanđelovu sliku, i jedinu čuvanu na američkom kontinentu – Mučenje Sv. Antonija (na slici), kao i djela Rubensa, Rembranta, El Greka, Karavađa, Velaskeza, Braka, Pikasa, Sezana, Monea itd, kao i pozamašnu kolekciju azijske umjetnosti.

Kimbel muzej – Luis Kan, 1972, izvor

Luis Kan ispred tek otvorenog muzeja 1972, foto: Robert Varton/ Univerzitet Pensilvanija; Dvoršte muzeja, foto: Ričard Barns, izvor

Karpenter centar za vizualnu umjetnost univerziteta Harvard / Carpenter Center for the Visual Arts, Harvard University

Karpenter centar iz 1962. jedno je od samo dva djela Le Korbizjea, jednog od najuticajnijih svjetskih arhitekata i pionira modernizma u arhitekturi, na američkom kontinentu i jedino u SAD-u. Dizajniran je u saradnji sa  čileanskim arhitektom Giljermom de la Fuentom tako da prati Korbizjeovih pet tačaka nove arhitekture (stubovi, krovne bašte, slobodan plan, horizontalni prozori i slobodna fasada), čime je uz radove Frenka Lojda Rajta, doprineo definisanju pravca daljeg razvijanja američkog modernizma. Lociran je u Kembridžu u saveznoj državi Masačusets, u sklopu univerziteta Harvard. Iako Karpenter centar nije galerija niti muzej u užem smislu, ovdje se čuva Harvardova filmska arhiva – najveća kolekcija 35-milimetarskog filma u Novoj Engleskoj sa naslovima iz cijelog svijeta koji uključuju i djela srpskog režisera Dušana Makavejeva.

Karpenter centar, izvor

Everson muzej umjetnosti / Everson Museum of Art

Lociran u Sirakuzi, Njujork, Everson muzej kog je 1968. projektovao američki arhitekta kineskog porijekla I. M. Pei (poznat prvenstveno po staklenoj piramidi muzeja Luvr iz 1989) sadrži obimnu kolekciju američke umjetnosti. Muzej je takođe popularna destinacija za skejtbordere kojima je pristup dozvoljen samo jednom godišnje 21. juna na Nacionalni dan skejtbordinga. Jedno od najpoznatijih djela koje sadrži je Ričardov portret Džordža Vašingtona Gilberta Stjuarta iz 1815 (na slici).

Everson muzej kao projekciono platno, izvor

Kažu, posjeta se ne računa ako ne obiđete Van Gogov Starry Night i uslikate je za Instagram

Muzej moderne umjetnosti / Museum of Modern Art

Famozna njujorška MoMa je dom nekih od najpoznatijih (i najskupljih) djela moderne umjetnosti. Prvobitnu građevinu muzeja projektovali su Filip Gudvin i Edvard Durel Stoun 1939. Nakon toga je doživjela čak četiri nadogradnje: bašta sa skulpturama Filipa Džonsona iz 1953, te nadogranja 1964. nakon požara iz 1958. u kome je nastradao drugi sprat. Na njemu su se nalazilla i dva djela iz serije Vodeni ljiljani Kloda Monea koja su u potpunosti uništena u vatri, a zatim zamjenjena triptihom iz serije, otkupljenim iz privatne kolekcije Moneovog sina. Ovaj triptih je još uvijek dio stalne kolekcije.

Klode Mone – Vodeni ljiljani (1914-26), pokušaj treći

Ispravna  i nesipravna  rotacija

Požar nije jedina nesrećna okolnost iz ranih šezdesetih koja još uvijek prati muzej. 1961. MoMA je punih 47 dana držala naopako okrenut Brod Anrija Matisa. Greška je ispravljena na insistiranje brokerke sa Vol Strita i rođene Parižanke Ženevjev Haber, na veliku žalost zaposlenih morenih teretom teškog blama, proizašlog iz nevine greškice. Poseban je i po tome što posjeduje znak „@“ iz 1971. Reja Tomlinsona u svojoj kolekciji – jedini rad koji je muzej dobio besplatno.

2004. MoMA doživljava renovaciju i nadogradnju zapadnog krila prema projektu Cezara Pelija i Jošija Tanigučija. Specifičnost u arhitekturi ovog muzeja je u činjenici da se sama zgrada ni po čemu ne izdvaja od okruženja. Suprotno logici dodavanja parkova ili grandioznih stilskih elemenata u cilju postizanja kontrasta sa ostatkom građevina na Menhetnu, MoMA i njena finalna renovacija 2004. predstavljaju, po rječima direktora „heteroropiju“ ili mjesto kao sintezu više različitih cjelina. Taniguči kaže:

Model za MoMu je sam Menhetn. Bašta skulptura je Centralni park, a oko njega je grad sa građevinama koje variraju po funkciji i svrsi. MoMA je mikroksmos Menhetna.

MoMa i pogled na Menhetn, fotografija Joseph Holmes

Vitni muzej američke umjetnosti / Whitney Museum of American Art

Prvobitno izgrađen 1966. na Medison aveniji u Njujorku po projektu mađarskog moderniste Marsela Brojera, muzej je 2015. prebačen na Menhetn u građevinu Renca Pjana. Originalna Brojerova građevina svojevremeno je smatrana „najomraženijom zgradom u Njujorku“, nazivana „opresivnom i teškom“, „čudovištem Medison Avenije“ i bila upoređivana sa zatvorom. Pozitivni komentari ticali su se stamenosti granitne forme i njene savjesnosti prema okolini u koju se suptilno uklapa. Autor, ipak, nikakvo uklapanje nije imao u vidu jer tvrdio je da okolna arhitektura prosto „ne valja ništa“. Građevina Marsela Brojera je postala dio Metropolitenskog muzeja umjetnosti i sada je poznata kao Met Breuer i sadrži radove od perioda italijanske renesanse do savremenog slikarstva uključujući Pikasovu po prvi put izloženu Ženu u crvenoj fotelji (na slici).

Dilan i Bouvi u samo još jednom izlasku. Vitni, 1985. foto Dejvid Megou

Nekadašnji Vitni je u svojoj monumentalnosti svojevrsni omaž upornosti i snazi duha kojima duguje postojanje. Naime, nastao je iz neuspjeha – nakon što je muzej Metropoliten odbio više od 700 radova koje je Gertruda Vanderbilt Vitni pokušala donirati, ona je osnovala novi muzej sa ciljem skladištenja svoje kolekcije. Uprkos notornosti među kritičarima arhitekture, poznatima je poslužio sasvim dobro – mjesto je velike žurke u čast Boba Dilana iz 1985. kojoj su prisustvovali Bouvi, Skorseze, DeNiro i Yoko Ono, a u njemu je i snimljen album Djuka Velintona „Uživo iz Vitnija“ 1972. Današnji Vitni se fokusira na američku umjetnost 20. i 21. vijeka i sadrži stalnu postavku od oko 21 000 radova od 3000 različitih umjetnika uključujući Roberta Enrija, Edvarda Hopera itd.

Met Breuer dok je još bio Vitni, fotografije Ezra Stoller 1966 (lijevo), Arthur Swoger (desno)

Vitni Renca Pjana, izvor

Aleksandar Arhipenko, 1913, Pierrot-carrousel, izvor

Muzej Solomon R. Gugenhajm / Solomon R. Guggenheim Museum

Gugenhajm muzej na Menhetnu iz 1959, poznat kao „hram duha“, djelo je moderniste Frenka Lojda Rajta koga je Američki institut za arhitekturu (AIA) proglasio najboljim američkim arhitektom svih vremena. Zamišljen kao „obrnuti zigurat“, Gugenhajm je bio proizvod 749 crteža i skica nastalih u 15 godina od narudžbe do izgradnje. Svojevremeno kritikovan kao nepogodan za skladištenje i gledanje umjetnosti, Gugenhajm je ipak od strane tadašnjeg kritičara arhitekture Njujorkera, Pola Goldbregera, pohvaljen zbog revolucionarnog uspjeha u kreiranju ekspresivnog i ličnog muzeja – za njega je svaki muzej toga vremena djete Gugenhajma. Po rječima Rajta:

Ulaskom u duh enterijera, otkrićete najbolju moguću atmosferu za gledanje umjetnosti i slušanje muzike. Atmosfera je ono, čini se, što našim galerijama, muzejima, halama i pozorištime najviše nedostaje.

Muzej se fokusira na modernu umjetnost, a sadrži djela iz brojnih privatnih kolekcija, kao i one Solomona R. Gugenhajma čije ime nosi, i uključuje Pola Klea, Modiljanija, Franca Marka itd. Osim onoga u Njujorku, Gugenhajm fondacija posjeduje i  „sestrinske“ muzeje u Veneciji i Bilbau. Ogranak u Španiji čiji je dekonstruktivistički objekat dizajniran od strane Frenka Gerija se smatra jednom od najvažnijih građevina savremene arhitekture i najvažnijim djelom projektovanim nakon 1980. Očekuje se izgradnja četvrtog muzeja u Abu Dabiju, takođe po projektu Gerija koji je zamišljen kao najveći muzej savremene umjetnosti na svijetu i treba da se fokusira na arapsku umjetnost.

Frenk Lojd Rajtov Gugehajm, izvor

Gerijev Gugenhajm Mlađi, izvor